Istados e nassiones, de Micheli Columbu

Pos sos chent’annos de su sardismu, cartolarios sardos, 1. Documenti per i cento anni del Partito sardo, n°1. Pubblicazione in mille copie numerate, distribuita in omaggio quale augurio ddi buona anno 1981, quarant’anni or sono.

Su tema est unu tema bonu e mannu, de cuddos temas chi no abarran in làcanas comunales e mancu provinciales: antis podimus nàrrer chi no at làcana peruna e at balore in cada parte ‘e mundu. Ca est raru, in su mundu, chi un’Istadu siat cumpostu de una nassione sola e chi una nassione intrega formet un’ istadu intregu. Su prus cumbinat chi in d’un’ istadu b’apat duas o tres o medas nassiones: e gai totu cumbinat chi una nassione, pro mala sorte sua, s’acatet dividìa comente petha ‘e cassa in duos o tres istados de àteras nassiones. Gai est costau medas vortas a sa Polònia e a s’ltàlia matessi, e gai est capitau in Sardinna a sa vidda ‘e Tergu, chi si l’aìan partia in tres viddas e pertenìat a tres comunas e aiat tres Sìndicos (Ocannu Tergu puru at àpiu s’autonomia comunale).

Custos no sun fatos naturales, ca pro natura dònnia nassione punnat a formare un’istadu: e si no l’at formau in tempos passaos e no lu format in su presente, cheret nàrrer chi b’at àpiu e galu oje b’at impedimentu.

In sos istados cumpostos de medas nassiones pro sòlitu bi nd’at una prus àbile, prus rica e prus istruìa. Ma a prima sos de cussa nassione fin soletantu prus crudos e de malas intrannas (e gai sun abarraos), e chin s’iscusa chi issos fin prus tziviles, cherende tzivilizare su mundu – mirae su bonucoro! – a sa traitoria o a fortza ‘e sàmbene, s’an postu a pedes àteras nassiones, no mìseras ma de bonu tratu e cumbintas chi in sa terra b’at locu pro totus, e gherras mai si nde bìat. Est gai chi sa mala resone at bintu sa resone zusta, e gai e totu est chi su prepotente, pro torracontu suo, at incadenau sa zente tzivile e l’at ofesa de milli maneras.

Sos binchidores fachen sa leze e detzidin cal’ est sa limba bona – s’issoro – chi si depet fabeddare e iscribere in sos papiros de su re e de su gubernu, e chi si depet imparare in iscola. Sas àteras limbas sun dialeteddos de zente innorante e mesu agreste, chi pro una curiosidade, e comente unu lussu de sa cultura, si podet istudiare in carchi universidade; e cando, istudiande istudiande (con metodo contrastivo), s’abizan chi in càmbiu de parlare in Nùgoro si narat “fabeddare”, e sos de Ollollai arriban a su puntu de nàrrer “allegare”, ite risu ite risu chi si fàchen! Ca su risu de sos àbiles, paris chin sa befe, est un’arma pro isanimare e tropedire sas nassiones chi non cumandan e non depen cumandare. Sos binchidores, pro non b’àer tropu chistiones, iscriben in sa leze: «Sos chi biven in custu istadu sun totu guales … ».

Oje ti guales! Tando comintzat su rapio rapis, comente nabat Pepinu bostru e nostru; a una regione li fachen manu pesa’ e la favorin ·in s’agricoltura, a una in s’industria, a una in su turismu, e a chie goi e a chie gai, mentras chi a tzertas àteras regiones – ca semus totu guales – paret chi las sian azudande ma las trampan chin trassas de cada zenìa, ca issas bisonzan pro isterrimenta a su re, a su gubernu e a sos amicos issoro e pro magonire servìtzios utlies però de bassa manu.

In cussas regiones si poden buscare bonos carabineris, bonos camerieris, bonos contoneris e theracas fideles (cando morit su mere las ponent in su necrològiu nande l’affezionata); ma est raru chi bi nascat carchi bonu capitanu de industria, de cuddos chi dae nudda a bintitrès annos sun inzenieris e dan traballu a baranta o chimbanta miza de operaios. In Tonara e in Ovodda, in Mamujada e in Ollollai non b’at unu chi apat pessau de frabicare automobiles, pro las bèndere in Giapone, o assumancunessi cuscinetti a sfera. Mai, unu tronu! Micheli Bussu e Micheli Sau non an vocazione a sa mecànica e no an attitudine imprenditoriale; a custos Michelis lis piachet a pàscher berbeches, o si nono a emigrare che puzones: Isvìtzera Germània Frantza Amèrica Austràlia.

Su chi so’ nande no est chi no siat beru – a dolu mannu! – ma est una canthone betza e nde semus istracos de l’intèndere. Epuru, a chie tocat sun oriscrisurdos. Però andat bene e torramus a sa nassione.

Si duas nassiones o prus de duas sun aunìas in d-un’istadu solu, no est chi sian obricadas a si nche bacare s’ocru dae impare impare. S’Isvìtzera est un’istadu cumpostu de tres nassiones: un’est tedesca, una italiana e s’àtera frantzesa. Donniuna at mantesu sa limba sua, e totas tres limbas sun limbas lezitimas de s’istadu. Si unu pipiu (piseddu, pitzinnu) de nassione tedesca, in su Canton Ticino, una die narat wasser in càmbiu de nàrrer acqua, o unu piseddu de nassione frantzesa, in sa tzitade ‘e Basilea, narat cheval in càmbiu de nàrrer pferd, su mastru no li narat cretino, no li ponet zero spaccato in su rezistru e no l’ispìzolat sos pòddiches a corfos de bacheta. In Sardinna no; in Sardinna, sende chi sos ltalianos sun istranzos, ca sun arribaos tre o bator miza ‘e annos a pustis de nois, si unu pitzinnu nabat «equa» o «eba, in iscola, carchi borta sa bacheta lia an secada in conca. Però no est sa limba ebia chi li bisonzat a una nassione; m’an a iscusare cuddos chi dian chérrer sa leze de su bilinguismu caente caente, oje pro cras, e tzertosunos gai allutos chi dian chérrere una leze a proibire sa limba italiana!

Pro fàchere una limba, e peri pro la pònnere in assentu, cand’est mori mori che-i sa nostra, non bastat una leze, e apo duda mancu duas, si totu sa zente non torrat a su sardu e sos istitudiaos – issos an sa gurpa mazore de s’isperdìssiu de sa limba nostra – si sos istudiaos non istùdian su sardu e lu fabeddan e l’iscriben in sa mezus manera pro li torrare s’onore e sos istrumentos netzessàrios a tratare cada rambu de sa cultura moderna, chi in Sardinna, in Italia e in su mundu at fatu caminu meda cando sa limba sarda fit bandiande esiliada in sos fochiles in sas arjolas in sos cobiles.

Sa limba no est totu. Si podet campare puru in limba istranza – e sas limbas sun totu istranzas, de su restu, si nde chircamus a fundu a fundu sas radichinas anticas – bastet chi b’apet s’àteru. Ma sa nassione sarda – nemos oje podet dennegare chi semus «nassione» – no at àpiu libertade de limba ne àteru. A nois sos binchidores nos an privau de totu, sarbu de fàbulas e de isfrutamentu, de galera, de carinnos e de fune. Epuru amus fatu su possìbile pro abolire sa limba sarda a favore de sa limba italiana. Cheriabamus ésser italianos: non bi semus rennèssios.

Ca sa limba sarda, a pacu a pacu, fit sa limba ‘e sos pòberos e chene istùdiu, pro cubare innorantzia e poberesa nois e totu nos semus fatos mastros de italianu. Si apo intesu a fizu meu nande: «Ba’, custas iscarpas non balen tres azos», no l’apo comporau iscarpas nobas ma l’apo currezìu: Non si ditze così, si ditze tre agli. E non est beru, ca s’italianu est economistu, e «tre azos» si narat un fico. Unu solu. Cheriabamus ésser italianos e nos semus bestìos a moda issoro; amus ghetau a su focu sa cannucra e-i su fusu, no amus· prus tèssiu gunneddas bèrtulas gabotes sagos de pastore; non tessimus tela ‘e ispiga nen camisas de linu e comporamus totu in sa Rinascente a picu ‘e dinare. Finas sos tazeris sun de plàstica. E galu nudda, italianos galu no semus. Amus fatu totu sas gherras, in Italia Europa Africa; las amus fatas bene pro s’onore nostru, ochidende onestamente zente chi non depiat a nois ne nois a issos, nd’amus mortu e istropiau medas, nos an mortu e istropiau, e totu pro esseremus italianos, bravi e intrepidi soldatini sardi. Emo, semper bravos, ma italianos no, ca bi cheret vocazione e spirito imprenditoriale.

Tando su sardu pessat a s’Autonomia, e at lotau sena prepotèntzia, osservande règulas e lezes italianas, pro fàchere un’istadu italianu comente s’Isvìtzera e chi nois puru esseremus contau cosa. Mancu s’Autonomia nos at illiberau dae sa minorantzia. Però mirae chi minorantzia no est su èsser pacos; minorantzia est sa sorte de una gama a fronte de unu pastore, su èssere apedichinaos, su patire sèculos e sèculos de imbrollos, e oje comente a eris e a die innantis, su bier chi s’Isula nostra, custa nassione bona e dechia, si l’an posta a muntonarju, e non balet su petire deretos ca sas boches nostras no s’intenden a pare.

Però finas custu incontru est sinzale chi semus creschende e prestu nos an a intènder nande: PESAEMINCHE sas ungras dae sa pala, e sos aèreos e sos mìssiles, sian atòmicos o de prùvura nighedda, cravaenchelos in domo ‘e dimònios. Nois cherimus solu cultura manna, isvilupu e libertade I-i pache. inoche serro, Zòvanos de Tonara, sa pesada mea, chi est tropu longa sende tropu breve. Ma boìs ischìes puru su chi no apo nau, ca oje in die est in sa mente e in su coro de totu sos sardos.

Istae sanos e corazu.

 

Columbu aveva composto la seguente comunicazione per pronunziarla davanti a un’assemblea di giovani che il 12 luglio 1980, col concorso della amministrazione comunale di Tonara, avevano organizzato un convegno sul tema “Stato e Nazione”. Quel giorno Columbu non fu a Tonara e non lesse questo scritto, che ora viene pubblicato anche da Sa Republica Sarda (numero di dicembre 1980).

 

 

Condividi su:

    Comments are closed.