- Fondazione Sardinia - http://www.fondazionesardinia.eu/ita -

Un’àteru brincu de calidade pro sa literadura in sardu: Pepe Coròngiu nos proponet Metropolitània, de Federicu Francioni

Posted By cubeddu On 3 novembre 2019 @ 06:29 In Blog,Editoriali,Limba sarda,Literadura sarda | Comments Disabled

Comente istèrrida – Imperialismu e tirannia de una Federatzione intergalàtica – Una Rovelleide betza e noa – Su contu de una escort – Capatzidade de fraigare su organismo narrativo – Cultura digitale e èsseres fantàsticos de su mundu sardu – Una limba sarda bia, rica e articulada – Pro l’agabbare.

EDITORIALE de sa  DOMINIGA,  de sa FONDATZIONE

(Venerdì 18 ottobre 2019, presso la Libreria Messaggerie sarde,in Sassari, è stata presentata Metropolitània, di Giuseppe Corongiu, una raccolta di racconti in lingua sarda, edita in questo stesso anno da Palabanda Edizioni di Cagliari. Alla presenza dell’autore e di un folto pubblico, ha introdotto l’iniziativa Paolo Mugoni, della redazione della rivista “Camineras”. Letture del testo sono state effettuate da Clara Farina. Di seguito proponiamo il testo integrale dell’intervento svolto da Federico Francioni).

Comente istèrrida. In custos contos, chi at collidu e postu paris in Metropolitània, Coròngiu – giai impignadu, pro annos e annos, in sa pelea pro sa Limba Sarda Comuna e pro s’ufitzialidade de su sardu – at permissu a sa literadura nostra de fàghere un’àteru brincu de calidade. In antis, de fatis, aiamus lèghidu cun piaghere e atintzione sos romanzos de sa collana “Paberiles”, chèrfida dae Frantziscu Cheratzu de Condaghes, editore càrrigu de coràgiu. Ammentamus cun piaghere su chi ant iscritu, in custu cuntestu, Antoni Bulùggiu (Lughes umbrinas), Nanneddu Falconi, Micheli Ladu e Giuanne Frantziscu Pintore (de interessu mannu su grogu archeològicu suo Sa losa de Osana). Un’atividade importante meda est istada fata dae Antoni Arca, autore de romanzos, contos, poesias, testos pro su teatru (in sas iscolas e a foras), libros subra sa literadura, sa limba e s’identidade. Manna est sa produtzione de Arca chi at iscritu in italianu, sardu e in sa limba de sa minoria aligheresa. Ma bidimus como, prus in particulare, su libru de Coròngiu.

 

Imperialismu e tirannia de una Federatzione intergalàtica. In unu libru bortadu in italianu, cun su tìtulu, La grande cecità. Il cambiamento climatico e l’impensabile (publicadu in su 2017 dae sa domo editora Neri Pozza), s’iscritore indianu Amitav Gosh faeddat de sa bona sorte – manna de aberu – chi semper prus gosant oe sos romanzos grogos e noir. Custos narradores, iscriet Ghosh, si nde afutint de sos problemas ecològicos; cando issos li tratant, est pro intrare in sa dimensione de sa science-fiction. Bene meda, su primu contu de custu libru de Coròngiu (Metropolitània e àteros contos tòpicos, distòpicos e utòpicos, Palabanda Editziones, Casteddu, 2019) rapresentat una risposta positiva a sa crìtica de custu intelletuale indianu.

De fatis, si leghimus cun atintzione Metropolitània, est a nàrrere su contu longu, su prus longu – unu romanzu, cuasi – chi aberret custu libru, si podet cumprèndere chi semus in cara, tzertu, a su terrinu fanta-issientìficu; in su tempus matessi, però, Corongiu ponet aficu a problemas sotziales, polìticos, ambientales e ecològicos, pròpiu su chi non faghent, generalmente, sos iscritores sardos in limba italiana. E, atintzione, sos problemas ecològicos sunt presentes galu in un’àteru contu de interessu mannu, Istene e su mundu segretu de su Monte Sartu.

Rafael Sìndius est su pessonàgiu printzipale de custu contu de abertura de su libru de Coròngiu. Sìndius est un’ufitziale, unu comandante, si podet nàrrere, intersiderale in sa flota aèrea de sa Federatzione interstellare: un’Istadu imperialista, tirànnicu, chi at colonizadu s’Universu cun sa tecnologia sua e, cun unu domìniu chi est finas culturale, at omologadu pianetas e populatziones de s’ispàtziu intreu. A pustis de 25 annos de missiones in totue – ispeditziones militares e gherras contra totu e totus – Sìndius s’est postu a gherrare contra sos Cogitumanos, sos abitantes de su pianeta Cogitivus, una ratza aliena, ammesturada cun sos genes de sos umanos, perigulosa meda pro sa fortza mentale chi tenet, pro sa capatziadade de dare corfos e isfundare sa flota matessi de s’Imperu interstellare, cun undas eletroenerghèticas e psicotzinèticas isconnotas, terrorosas.

 

Una Rovelleide betza e noa. A pustis de una gherra chi at provocadu miliones e miliones de mortos e una derrota manna de sa flota matessi de sa Federatzione, custa, a s’agabbu, resèssit (o renèssit, comente iscriet Coròngiu) a bìnchere: indunas, sos Cogitumanos sunt iscunfitos. Ma, atintzione, su capu, su leader de sos alienos, chi si cramat Arcons, fatu presoneri, resessit a si nche fuire e finas a ghiare una rebellia de sos abitantes de un’ìsula, a forma de sàndalu, inue sa populatzione at ismentigadu – a bi pensades! – su nùmene antigu de su logu. Mannas sunt istadas sas responsabilidades de sos grupos dirigentes locales, teracos de aberu, bendidos a sos tzentros de podere econòmicu e polìticu angenu, custos chi sunt dominantes in sa Federatzione. Sos dirigentes de cust’ìsula ant atzetadu chi sa terra issoro, rica de minerales adecuados a sa tecnologia ipermediale e aero-ispatziale noa, esseret trasformada in unu muntonàrgiu mescamente radioativu.

Pro nàrrere a cale gradu de terachia est arribbada sa sotziedade de cust’ìsula, est bastante ammentare chi issa at atzetadu d’èssere cramada pròpiu Metropolitània chi est su nùmene de una multinatzionale. Indunas, una Rovelleide noa, betza e noa.

In custu contu bidimus una dialetica intre unu pessimismu mannu e un’alenu de isperàntzia chi Coròngiu non perdit. Non naramus àteru proite at a èssere su letore a iscobèrrere comente si cuncruit su cunfontu intre Arcons e Sìndius.

 

Su contu de una escort. Sighimus: Ramona est un’àteru contu de Metropolitània chi nos presentat, che protagonista, una disterrada rumena. Custu pessonàgiu lassat su maridu suo – Ion – e benit in Itàlia: at istudiadu e imparadu bene meda s’italianu e su tedescu, disigiat de si presentare che fèmina tedesca; tando, le faghent sa proposta de intrare in sos servìtzios segretos rumenos, in calidade de escort. Issa atzetat: pro custu tipu de atividade non tenet problema morale perunu.

Dae Roma, inue s’agatat bene meda, cun unu traballu chi la giughet a connòschere pessonàgios de su mundu econòmicu, polìticu, finantziàriu, sa sotziedade mondana  – semper in chirca de iscobèrrere e iscobiare, a sos meres suos, noas subra afares e afarones de dogni tipu – biagiat in totue. Sutzedit però unu fatu chi cambiat sa vida sua: unu cardinale sardu – chi si cramat Conchedda! – si nche morit in su mentres chi s’agatat cun issa in s’aposentu de drommire. Totu est minimadu e cuadu pro s’interventu de su Vaticanu, agiuadu dae sos servìtzios segretos americanos; ma Ramona est custrinta a lassare cuddos rumenos.

Tando, issa detzidet de sighire in s’atividade de escort, però cun un’impresa sua, traballende a sa sola. Ma, arribbada a 37 annos, est istraca, disìgiat cambiare. Ite sutzedit tando? Custa borta galu non lu naramus, pro lassare a su letore su piaghere de si mòvere in mesu a situatziones, pessonàgios, tramas fraigadas cun cuntivìgiu dae s’autore.

 

Capatzidade de fraigare su organismo narrativo. In s’Universidade de Pavia, chi apo frecuentadu che istudiante in sos annos Sessanta e Setanta, traballaiant professores de gabbale: Cesare Bozzetti, Maria Corti, Dante Isella (istudiosu de su dialetu milanesu, mescamente de s’òbera de Carlo Porta), Cesare Segre. Apo galu connotu Paolo Merci, filologu romanzu, chi est istadu finas professore in s’Universidade de Tàtari. M’ammento su cuntzetu de organismo narrativo de Corti (pro su chi tocat su problema de sas limbas de sas minorias e de sos dialetos, che richesa manna de s’umanidade, issa nde teniat cussèntzia). Bene meda, Coròngiu mustrat capatzidade de fraigare custu tipu de organismo cun limbàgios e lèssicu adecuados e rigurosos. Sunt meda sos esempros, dae sas pàginas suas, chi si podent leare.

 

Cultura digitale e èsseres fantasticos de su mundu sardu. Chèrgio ammentare galu Istene e su mundu segretu de su Monte sartu, inue agatamus un’adòviu singulare, originale, intre su mundu màgicu de sa natura in Sardigna, pugiones, animales e animaleddos vàrios, dae un’ala, sos problemas de oe, de una cultura digitale e ipermediale, dae s’àtera banda. In custu contu, Artìvia, chi est un’àbbila, cun àteros èsseres, agiuat su protagonista – Istene – a iscobèrrere sos segretos de unu monte diventadu muntonàrgiu de materiales, venenosos meda, chi provocant tumores. In custa manera, Istene podet, a su mancu, cumintzare a liberare sa comunidade sua dae calecunu de tantos suspetos e timòrias.

Est sa prima òbera de narrativa de Coròngiu, ma isse mustrat maduridade. Est nàschidu in Làconi chi – cun Meana, Asuni, Samugheo (pensamus, pro fàghere un’esempru, a su Casteddu de Medusa), àteras biddas de custu e de àteros territòrios a curtzu – presentat unu patrimòniu de cultura populare, folklòrica (in su sentidu artu de sa paràula) rica meda de contos de siddados e èsseres fantasticos. Bene meda, Coròngiu resessit a pònnere paris elementos de gèneres narrativos diferentes, a ammesturare totu cun un’iscritura chi cumbinchet.

Un’àteru contu, Giuanne Indipendèntzia, parret èssere unu meledare subra un’indipendentismu reduidu a fatu particulare, sena capatzidade mancu de pensare a sa maioria de sos tzitadinos, de sos eletores. S’ùrtimu contu – Sa beridade de sa redatzione – nos giughet a intro de sa vida de unu cuotidianu sardu, chi nos at ammentadu unu giornalista pseudoprogressista de “La Nuova Sardegna”, semper prontu a gherrare contra sa limba sarda e “Sa die de sa Sardigna”. In custu contu, in sa dialètica cun s’isperàntzia, binchet su pessimismu.

 

Una limba sarda bia, rica e articulada. Comente amus nadu, Coròngiu nos mustrat sa capatzidade sua de imbentare situatziones, ambientes fanta-issentìficos, naturalìsticos, econòmicos, sotziales, polìticos, intelletuales, sos pessonàgios, de fraigare s’architetura de su contu, de impitare, de iscutzulare, naramus gai, totus custos elementos cun una limba, cun limbàgios ispetzìficos e unu lèssicu chi sunt ricos e articulados. Atintzione, proite custu non est de aberu fatzile oe.

Tzertu, amus faeddadu de sas conchistas, de sos meritos chi si podent agatare in sa literadura noa in limba sarda, de sa collana “Paberiles”; ma pensamus mescamente a problemas e ostàculos postos dae una limba chi, dae su tempus de sa Carta de Logu - su monumentu giurìdicu mannu de sa giuighissa Lionora – non at prus connotu ufitzialidade. Pensamus a sas campagnas de imprenta, birgongiosas, fatas in sas paginas de “La Nuova Sardegna”, contra sa Limba Sarda Comuna: a sos chi faeddaiant de limba transgènica at respostu in manera rigurosa Michel Contini, professore emèritu in s’Universidade de Grenòble. Abarrat sa chistione de una limba chi non  at connotu – o at connotu pagu – sa rivolutzione gutenberghiana, cunforma a su chi at iscritu Mialinu Pira (in La rivolta dell’oggetto. Antropologia della Sardegna, Giuffrè, Milano, 1978).

Pensamus galu a una limba chi, in sos sèculos, diventat semper prus pòvera, a poetas clàssicos sardos – Antiogu Casula Montanaru, pro fàghere solu un’esempru – e a sos italianismos chi agatamus in sos versos issoro. Deficit, errores e contraditziones in sa literadura sarda de su tempus coladu sunt istados postos in lughe in sas òberas de don Pepe Ruiu e de Sarvadore Tola.

 

Pro l’agabbare. In custu cuadru, non est istadu tzertu fàtzile, pro Coròngiu, bìnchere sa pelea pro si mustrare mere de una limba bia. In dogni manera, sas paginas suas current bene meda dae s’una a s’àtera, in unu sardu ricu e articuladu. Coròngiu, indunas, mustrat a nois sas potentzialidades de una limba – mancari de minoria, mancari minetada de iscumpàrfida, de morte – chi però, cando est cuntivigiada bene, cun amore, podet dare, antzis, donare resurtados chi unu non s’isetat. Podimus nàrrere custu cunforma a su chi at iscritu Ferdinand De Saussure, subra su cuntzetu tzentrale de langue – chi bisòngiat distinghere dae cuddu de parole – in su cabudòbera suo Cours de linguistique générale. Sighimus duncas cun sa literadura in sardu, cun sa Limba Sarda Comuna e pro s’ufitzialidade de su sardu, comente at fatu Coròngiu cun custa importante proa narrativa sua. Devimus nàrrere gràtzias a Pepe e fàghere a Metropolitània s’augùriu sìncheru nostru de unu viàgiu bonu, longu e seguru.

 

Condividi su:

    Article printed from Fondazione Sardinia: http://www.fondazionesardinia.eu/ita

    URL to article: http://www.fondazionesardinia.eu/ita/?p=16627

    Copyright © 2013 Fondazione Sardinia. All rights reserved.