Sa Cgil cheret foeddare in sardu?

Lìtera aberta a su segretàriu de sa CGIL (Confederatzioni generali italiana de su traballu)

Miali istimadu,

est de candu tengu sexi annus ca seu in sa CGIL, ca est sèmpiri stètia che domu mia. A s’imbressi de medas atrus cumpàngius chi funt in sa CSS o in atrus sindacaus sardus, su parri miu est de fai sindacaus europeus e mondialis puru, e po mei no ddoi at problema perunu chi is sardus s’ant a stentai in d-unu sindacau italianu. Is traballadoris si iant a depi ponni totus paris, e ddu depeus nai e fai.

In s’interis, mi creu ca su PCI e sa CGIL si funt atropelliaus in su connotu, no funt stètius in pentzamentu po sa sceda chi un’istòria si fiat acabada (sa de Togliatti e de sa CGIL de Di Vittorio) e sa sotziedadi fiat pighendi-ndi un’atra bisura, e oindii sa chistioni “natzionali” no mi parit sa pròpia de trint’annus a oi.

Deu no tengu atza de natzionalista, seu contras a su natzionalismu, perou seu po sa soberania e po su governu de sei. Ondii mi creu fintzas ca depeus essi populistas puru.

In Sardìnnia totu custu biaxi de cosa andat impari a sa chistioni de sa lìngua, chi is dirigidoris de is sardus ant scadèsciu. Comenti a issus bolit essi sa CGIL? Comenti si podit fai comunicatzioni e comenti feus a ndi pesai una atra bisura de sotziedadi sarda chena de nosi ponni a circai de ndi scabulli sa chistioni de sa lìngua?

Mi parit chi su cumpangiu Peppino Marotto tèniat su propiu pensamentu.

Po amostu ti-ndi lassu innoi duus contus, unu de sa vida cosa mia e s’atru chi m’at contau unu dirigidori sindacali.

Tres annus a oi, candu femu cunsilleri comunali a Casteddu, apu atobiau bividoris de Santa Teresa, a Pirri, chi po medas tenit s’atza lègia de is arrugas de Sant’Elia: brutas e lassadas de sei. Candu femu aingiriendi ingunis, totus teniant timoria, poita ca mi biiant comenti a tenni atza de fai su meri in domu allena. Deu ddus bolemu agiudai, ma issus no teniant cunfiantza. Comenti apu inghitzau a fueddai in sardu, totu sa timoria s’est sparèssia. Su sardu est sa sa lìngua nosta e ddoi at prus cunfiantza candu ddoi est su sardu.

Su de duus contu est unu atòbiu de traballadoris metalmecànicus in is annus otanta. Totus fueddànt in sardu, in s’interis is dirigidoris de s’assemblea fueddànt in italianu. Ma poita? Giai chi seus òminis de su pòpulu poita est chi depeus fueddai s’italianu e no su sardu?

Oindii totu est cambiau, poita ca s’iscola e is famìllias nc’ant stichiu a conca a is pipius chi si depit imparai sceti s’italianu. Ma chi ndi sparessit sa lìngua ndi sparessit unu pòpulu. E chi ndi sparessit su pòpulu ndi sparessit sa Sardìnnia, e no seus agiudendi ni s’Itàlia ni is traballadoris. Poita ca is traballadoris depint difendi su pòpulu.

Su chi nau deu a su sindacau est de inghitzai unu tretu de arruga a lestru, mancai de un annu oghinou dexeotu mesis, po bortai sa CGIL in d-unu sindacau bilingue. Meda nci bolit? Sa primu cosa, e sa de importu prus mannu, est sa boluntadi, sa gana de ddu fai. Sa CGIL de Bolzano imperat su tedescu. E nosu?

Tui m’as a torrai sceda “ma cali sardu?”. Teneus s’arrespusta pronta: ddoi funt arrègulas de grafia chi funt a cumoni po totus, e teneus fintzas duus o tres istandard po iscriri! E podeus donai sa libertadi a is dirigidoris cosa nosta de iscriri in su chi bolint. E teneus s’arrespusta puru a is atras preguntas tecnicas.

Tui m’as a torrai a nai: “e is dirigidoris chi no funt bonus a iscriri in sardu?”. Càstia, totus podint imparai. Est prenu de genti chi si ponit a s’imparu de una lìngua allena, e ita nci bolit a imparai su sardu? Teneus una truma de “boluntàrius po sa lìngua sarda” chi podint agiudai. Sa chistioni est sa boluntadi de ndi pesai unu sindacau bilingue. E custu ddu nau puru a sindacaus comenti sa CSS, chi tenit unu giassu sceti in italianu.

S’atra dii ndi femu chistionendi cun d-unu cumpàngiu de sa CGIL chi fait sindacau cun megus, e issu m’at nau: “deu a fillu miu ddi bollu fai imparai s’ingresu, a ita ddi serbit su sardu?”. Su sardu serbit a essi òmini sardu fieru de ddu essi, cun d-una dinnidadi chi furriat a su pòpulu e a issu puru. Unu pipiu e unu òmini bilingue, sardu e italianu, est prus abistu, ddi benit mellus puru a imparai s’ingresu e calichisiat lìngua allena.

No boleus incorrai sa Sardìnnia. Giai a s’imbressi: cun d-una dinnidadi de sardu podis fueddai e ti podis arrelatai apari cun is atrus, no smenguendi-ndi sa cultura nosta. Custu d’apu imparau candu nc’apu bìviu in Germània, Frància, Vietnam e Cina, aundi apu circau puru de imparai is lìnguas insoru. Apu bìviu in Itàlia puru, ma sa lìngua dda connoscemu giai.

Miali istimadu, sciu chi est meda po sa CGIL, su chi apu scritu. Perou su mundu est cambiau meda, e nosu depeus cambiai meda cun issu.

A si biri,
Arricu (Enrico) Lobina

December 20th, 2016  |  Published in CagliariIn evidenza

Caru cumpanzu Arrigu Lobina,
non bi l’appo accudia prima a ti rispondere, ma appo lettu chin attenzione sa tua littera aperta, chi m’at postu meda a pessare, e nd’appo discussu puru chin carchi atteru cumpanzu.
Ego pesso chi tue tengias in parte rejone: sa nostra est una limba galu biva, chi benit trattada dae medas pessones, mascamente in sas biddas minores, in sas zonas rurales de s’internu prus chi no de sas cittades e de sas costeras, ma chi bell’e tottus cumprendent, pacu prus o mancu, mancari no la usent pro allegare o s’esprimire normalmente: prima o dopo, però, carchi irroccu in sardu li ch’essit a tottus!
Mi fit passia giusta una tesi chi una borta app’intesu dae Bustianu Cumpostu, chi cussizabat de allegare in sardu cadaunu comente l’ischit e li benit in su mament’ e tottu chi lu fachet, ca una limba biva funzionat gai: cambiat, importat dae sas atteras in su vocabulariu e in sa sintassi sua sas paragulas e sas formulas utiles a narrere una cosa chi tottus cumprendant, e podet sutzedere chi su termine novu si affianchet a cussu anticu, prima ismentigau, chi forzis gai torramus puru a iscoperrere e a usare, si paret menzus. E gai una limba si arricchit de termines, paragulas, espressiones, bingias tipicas de sos linguaggios ispecialisticos, chi no appartenint a sa traditzione de sa zente de Sardigna, a sa cultura de sos massajos e pastores chi no las trattabant nen pro sos bisonzos issoro, nen pro allegare chin ateros che a issos.
E duncas, proite no depimus provare a la trattare bingias pro sos documentos chi pubbricamus e sas litteras chi icrivimus? Cando t’ismentigas sa limba de babbu tuo, poi t’abbizas chi ses isperdende de die in die su patrimoniu identitariu chi ti distinghet, e gai nd’essis prus poveru e prus fragile, ca as secau una de sas raichinas chi ti manteniant rizzu.
E cantu a cale forma e cales regulas impreare pro s’iscrittu – datu chi pro s’orale giai resessimus a nos cumprendere abbastanza bene cadaunu chin s’allega sua -, a parte sa possibilidade de nos ponner de accordu supra unu o prus istandard linguisticos cumones – grassias a su bellu travagliu chi ant fattu e galu fachent certos istudiosos e ispertos, comente Massimo Pittau, Mario Puddu, Marinella Marras, Diegu Corraine, pro nde lumenare caligunu ibbia -, non credo siet un’errore imperdonabile si intantu chircamus de iscriere chin cussenzia e connoschenzia in sa limba chi amus imparau in bida nostra: forzis non tenimus una traditzione de iscrittos poeticos o letterarios o giuridicos o amministrativos in logudoresu, campidanesu, gadduresu o barbaricinu de picare a esempiu (dae sos Condaghes a sa Carta de Logu, dae Don Baignu Pes a Montanaru o a Pipinu Mereu)?
Però bi sunt cosas uve non so de accordu chin tecus, ma diat esser longu como a ispiegare proite.
Supra de tottu non mi cumbinchet su de custringhere sas pessones, su de render obbligatoriu s’usu de sa doppia limba pro sa comunicatzione bingias pro un’organizatzione comente sa nostra, pro esempiu, chi no est unu uffitziu pubbricu, ca est imbeces unu sindacau liberu, un’associatzione privada de omines e feminas travagliadores, chi cherent travagliare o chi ant acabau de lu fachere, sende disoccupaos o pensionaos; de giovanos e mannos chi si ponent paris pro chircare de mezorare su mundu nostru e sa vida in sotziedade, affirmande sa dignidade de tottus sas pessones, chi naschint uguales pro natura, chi tenent derettu de bivere bene, in pache e salude, cale si siat sa provenienzia e su colore de sa pedde issoro, rispettande-nde s’identidade culturale e s’orientamentu sessuale, religiosu o filosoficu, isseperau dae cadaunu liberamente: est su chi nois muttimus solidariedade tra’e sos omines e giustissia sotziale.
Insomma, pesso chi si podat cussizare a sos dirigentes de su sindacau, si cherent e cando ischint e podent, de cussiderare su bilinguismu, sardu e italianu, impreandelos tott’a duos in sos documentos e sos comunicaos; chi sos sindacalistas puru podant esser istimulaos a bi provare cun seriedade, ma chene nde facher unu trumentu pro nisciunu ne impignare resursas professionales pro custu iscopu: su primu dovere chi tenimus est, infattis, de fachere in sa menzus manera possibile s’onorevole mestieri de su sindacalista – s’avvocadu de sos poveros comente nabat Luciano Lama -, non de professare una fide linguistica. Tue l’ischis chi semus un’organizatzione manna e meda ramificada, chi tenimus cumpanzos impignaos in medas istrutturas autonomas e settoriales, aziendales e territoriales, e sos prus sunt voluntarios: comente si podet carrigare a tottus cantos, istabilmente, cust’incumbentia in prus?
Pro sa giusta, pesso puru chi diat esser bellu e importante de resessire, a su nessi cada tantu, a traduchere sos documentos e sas informatziones chi servint a sa zente nostra in medas limbas, cantas nd’allegant sos travagliadores chi difendimus e sas pessones chi rappresentamus, chi sunt sardos, italianos e semper de prus istranzos, pro fortuna: marochinos, senegalos, cinesos, arabos, russos, ispagnolos, francesos, inglesos…
Forzis diamus podere cumintzare, e chissai chi in camminu…
Ma non cherjo e non podo picare s’impignu de facher semper gai dae como in susu, ca bi cheret un’iscenzia chi non tenimus e una costanzia chi non podimus assigurare.
E tando credo chi siet fundamentale pro su prenu recuperu e sa cunservatzione de sa limba sarda isfruttare mengius sa legge italiana chi tutelat sas minorias e rafforzare sa normativa regionale, imbestinde unu pacu de dinare in prus pro custu fine, non solu pro s’insegnamentu de sa limba, s’istoria e sa cultura sarda in sas iscolas, cosa importantissima, ma pessande puru a istituire in sa Regione o in sas Provincias e in sos Entes territoriales, in cada bidda, o a su nessi in cussas prus mannas, un’uffitziu pro sa limba e sa cultura sarda, deputau a collire testimoniantzas utiles e a fachere sa curretzione o sa tradutzione giusta in sardu de documentos, attos e litteras pro sos cittadinos e sas sas associatziones, sas impresas e sos matessis atteros uffitzios pubbricos, insomma pro chie si rivorgit a incue – sos entes privados voluntariamente – pro produchere un iscrittu in limba nostra.
Gai s’istimulu diat esser prus forte abberu pro tottus.
Ti saludo chin sa matessi istima,
Michelli Carrus

P.S.: mi depes iscusare, Arri’, si non bi so meda bonu, ma mama mea fit abruzesa e in domo no allegabamus in sardu, chi pro mene no est sa prima limba: su pacu chi isco l’app’imparau dae mannittu jocande chin sos cumpanzos in sas carrelas.

 

Condividi su:

    1 Comment to “Sa Cgil cheret foeddare in sardu?”

    1. By Mario Pudhu, 29 dicembre 2016 @ 07:46

      No mi ndhe intendho meda de ballos, ma unu ballu chi distinghet nois Sardos est su passu torradu chi est de sos prus fàtziles (e tandho prus ballados) e parindhe de si mòere muntenet sos balladores sempre in su matessi tretu: unu passu addainanti e unu passu addaisegus. S’ispàssiu no mancat e a donzunu sas contradditziones suas.
      A parte sa simpatia mia pro sa CGIL (e fintzas cundivisione ca sos primos annos chi mi so iscritu a unu sindhacadu fia iscritu a sa CGIL, ma fia annos in s’idea de segare totu sas trobeas e sas funes de s’impicu a sa prima ocasione e mi ndhe so essidu pro m’iscriere a sa CSS) agato interessante sa discussione tra Enrico Lobina e Micheli Carrus ca fintzas sos puzones in gàbbia tiant chèrrere bolare e b’at contradditzione e contradditzione e a donzi modu sa contradditzione est unu ‘motore’ de s’istória, comente naraiat unu babbai mannu chi pesso connoscant ambos duos. E s’istória est cambiamentu. E su cambiamentu isperadu fit e abbarrat prus pro sa parte de umanidade de sas organizatziones de sos triballadores de su ‘pianu de terra’ (e fintzas de suta de terra) de s’ecomonia e de sa sotziedade. E de libbertade bi ndh’at fintzas in galera e no solu in sas gàbbias de Enrico e de Micheli.
      Ma sa chistione de sa limba sarda no est chistione de limba!
      - Su sindhacadu/sindhacalismu italianu nos at divisu in CGIL, CISL, UIL et alii, chentza ndh’àere ne sos matessi e ne ateretantos motivos (e berus est chi issos etotu chircant de fàghere unidade ma… a crésias separadas): nois aimus comente sempre prus tenimus assumancu sa dipendhéntzia chi est bochindhe sa Sardigna pro aunire nessi sa parte assolutamente prus manna de sos Sardos e de sos triballadores/disocupados.
      - Su sindhacadu no est solu sindhacadu ca faghet sas funtziones/servítzios de unu sindhacadu: est un’istrutura/organizatzione chi (demogràtica, útile e meritória cantu siat) in Sardigna coltivat e allenat a sa dipendhéntzia política. Si sos Sardos, de calesisiat idea política ma mescamente de orientamentu populare funtzionale a chie campat de triballu e morit de disocupatzione e emigratzione (sos emigrantes sardos no faghent iscàndhalu che a sos chi morint afungados in su Mediterràniu ca amus tentu e tenimus iscafistas aprofitadores ordinàrios donzi die), si sos Sardos no ponimus a fundhamentu de sa política e fintzas de su sindhacadu su èssere de séculos una natzione distinta e atesu de s’istadu chi nos dóminat e nos ingabbiamus in sas istruturas políticas e sindhacales de cust’istadu est craru chei su sole chi semus coltivendhe totu sas funes de s’impicu, de sa dipendhéntzia chi at isfrutadu, isfrutat e bochit sa Sardigna.
      - Sos sindhacalistas sardos depiant èssere sos primos a si abbizare de su disastru chi semus connoschindhe, si ‘tràficant’ cun triballadores dipendhentes, disocupados, cassintegrados, disisperados: sa desertificatzione de sa Sardigna no solu pro curpa de un’ocupatzione militare aprofitadora vigliaca e assurda (posta in Sardigna ca semus pagos), no solu sos montes de milliardos finantziados in numen de sa Sardigna e regalados a totu sos aprofitadores de indústrias de incuinamentu cun ‘postos’ a milliardu s’unu, ma fintzas ca su chi narant “RAS” est unu faghevaghe tappabuchi pro pistare totu s’abba chi tenimus a inghíriu de s’Ísula ma no pro guvernare sa Sardigna. Si no si segat sa dispéndhentzia coltivamus sa dipendhéntzia e totu su buratinismu possíbbile e su sindhacadu italianu, chi puru rapresentat sa parte de sos dipendhentes in d-unu raportu de dipendhéntzia sociale, in Sardigna repitit custa zenia de raportu cun su mere mannu, s’istadu italianu istranzu, nemigu, isfrutadore, atesu, aprofitadore chi solu candu su muenti est mortu de s’arrisu (de s’arrisu, ma mortu!) si acatat de nosu e de sa Sardigna po sighiri a fai su chi at fatu sempri. In custas gàbbias italianas sos sindhacalistas sardos (semus faedhendhe de pessones, no de màchinas!) bi sunt pro rapresentare sa realtade cuncreta e istórica de sos triballadores, disocupados, disisperados sardos o ca bi agatant “un posticino anche per me!” siat puru cun giustificatzione ‘nobile’?
      - Sos sindhacados italianos in Sardigna a donzi modu coltivant e faghent allenamentu a totu sa dipendhéntzia possibbile. E in custu ‘ballu’ sa chistione de sa limba – cun totu su chi est e rapresentat – est che a Làzaru in sa porta de s’arricu epulone de s’Evangéliu: sa contradditzione gei dhui est chentza aspetai a acabbai in s’inferru e chentza sighiri a fai s’inferru po is àterus Làzarus.
      - Sa chistioni de sa língua est crara che a sa luxi de su soli, po chini dha pigat po su chi est: po chini dha pigat che a s’alimúsina de ghetai a is Làzarus podit parri fintzas tropu isceti a ndi fuedhai e a dha fuedhai, antzis inderetura istrobbu, dannu, pérdia de tempus: unu tempus nanca fut mellus s’italianu (oi cosa ‘pacífica’), e immoi nanca est mellus s’inglesu coment’e arrespusta a una domanda assurda, maca, istrólica, “A che serve il sardo?”, ca teneus fintzas bregúngia de nosu etotu e no cumprendeus mancu a ita o a chini serbeus is Sardus ca s’ant cumbintu chi no serbeus a nudha, àliga de fuliai (o po alimentai is termovalorizadoris italianus, sindhacaus puru e àteras istruturas chi faint de s’istória nosta tabula rasa e fundhamentu de ignoràntzia, boghendi cinixu de iscarrigai in Sardigna), is Sardus istrobbu, dannu e pérdia de tempus po nosu etotu! Disorientamentu e iscaminamentu prus macu no si ndi agatat.
      - Podeus e depeus èssiri semplicementi genti, cun totu sa dignidadi e vantàgiu de su èssiri genti, e no brebeis de pesai e incarrerai a totu is macellus.
      - Sa libbertadi est a isceberai cun coràgiu e firmesa ita si tocat a fai de diritu e de doveri connoscendi bèni ita ballu seus fendi (e no creu chi is Sardus siaus prus macus de àterus pópulus) ca custa est sa responsabbilidai: totu s’àteru est a fai e coltivai buratinismu mancai cun etichetas bellas fintzas chistionendi in sardu.