- Fondazione Sardinia - http://www.fondazionesardinia.eu/ita -
Ispopolamentu de sa Sardigna: devimus chircare e agatare un’alternativa, de Federicu Francioni
Posted By cubeddu On 15 giugno 2016 @ 04:57 In Blog,Città e comuni della Sardegna,Istituzioni sarde,Questione sarda | Comments Disabled
Summàriu: Partimus dae sos nùmeros – Bastat cun sa chistione sarda betada a intro de unu fogarone mannu cramadu questione meridionale – Sa netzessidade de programmas ad hoc a intro de unu New Deal pro sa Sardigna – Esempros de programmas ad hoc – Programmas, progetu generale e utopia: una capitale noa pro sa Sardigna – Pro l’agabbare: unu cuncursu, unu prèmiu, pro dare carchi isperàntzia a sos giòvanos.
Domenica 8 maggio si è svolto nell’aula del Consiglio comunale di Seneghe ( nella foto: SENEGHE, su martis de coa in sa partza de sos ballos) il seminario su “Spopolamento della Sardegna: cause e possibili misure alternative per un riequilibrio territoriale”, promosso dalla Fondazione culturale Sardinia. Dopo il saluto del sindaco di Seneghe Gianni Oggiano, hanno preso la parola l’antropologo e scrittore Bachisio Bandinu, presidente della Fondazione ed il sociologo Salvatore Cubeddu, direttore dello stesso organismo, che ha introdotto i lavori. Sono intervenuti: l’economista Nando Buffoni, Francesco Carta (di Medicina democratica), Piero Carta (già sindaco di Austis), il docente Mario Cubeddu, Manlio Fadda (Università di Sassari), Giovanni Lobrano (Università di Sassari, già assessore regionale), l’attore Piero Marcialis, Vincenzo Migaleddu (di Isde-Medici per l’ambiente), Paolo Mugoni (redattore della rivista “Camineras”), Maria Lucia Piga (Università di Sassari), Paolo Pisu (già consigliere regionale, sindaco emerito di Laconi e fondatore, con Bachisio Porru, della Consulta dei piccoli Comuni), Benedetto Sechi (del movimento cooperativistico). Presenti anche la pediatra Maria Teresa Piga, l’epidemiologo Mario Budroni, alcuni assessori di Seneghe, il sindaco di Bauladu Davide Corriga, il medico Chicco Dessì ed altri. Di seguito riproduciamo il testo della relazione tenuta dallo storico Federico Francioni.
Partimus dae sos nùmeros. Donzi die creschet su nùmeru de sas biddas minetadas de iscumpàrfida. Semus arribbados (bìdere “La Nuova Sardegna” de sapadu 9 de abrile de su 2016) a chentu – a chentu, naro – Comunas chi, intre de sos trint’annos, si nch’andant a mòrrere. Sunt nùmeros chi sunt istados denuntziados puru dae s’Anci (e dae su presidente Piersandro Scano) chi at promòvidu abojos, cramadu su guvernu italianu e sa Regione a sas responsabilidades issoro. Scano at faeddadu de s’importàntzia de unu Manifesto contro lo spopolamento e dognunu de nois podet e devet dare su contributu pròpriu. Su guvernadore Frantziscu Pigliaru at faeddadu de sa netzessidade de unu Master Plan contra a s’ispopolamentu in unu cumbèniu a subra de sas tzitades de s’Europa.
S’ispopolamentu est ligadu a protzessos istòricos, econòmicos-sotziales, polìticos e culturales de sèculos e sèculos, comente at mustradu s’istòricu francu-americanu John Day, amigu mannu e sintzeru de s’ìnsula nostra. S’isboidamentu pertocat mescamente a sas biddas pòveras chi diventant semper prus pòveras. Dae su 2010 a su 2014 su rèdditu de sos sardos est faladu de su 3-4 %, pro sos corfos severos chi amus retzidu dae s’inflatzione. Su Mèdiu Campidanu est su prus pòveru a intro de s’Istadu italianu, indunas, sa gai cramada maglia nera non est prus de su Sulcis-Iglesiente. Sa Provìntzia de Casteddu est sa prus rica, proite tenet su n. 34 in sa classifica, cun 23.534 euros de rèdditu pro capite (chi non sunt pagos: est una de sas cunseguèntias de unu tzentralismu dannàrgiu pro sa Sardigna intrea). Sa bidda de Bidonì est sa prus pòvera cun 7.427 euros de rèdditu. In s’elencu matessi Tàtari s’agatat in sa posizione n. 73 cun 21.650 euros pro capite (custu puru est unu resurtadu malu de su tipu de raportu chi b’at intre tzitades e sartos). Sunt nùmeros de s’Istat e de “Il Sole-24 Ore” (bìdere “L’Unione Sarda” de su 12 de abrile de ocannu).
Pro àere un’idea de sa complessidade de su problema est bastante cumprèndere chi non b’at solu moimentu de sa populatzione dae sos territòrios de a intro a sas costas. De fatis creschet solu s’ala tirrènica e sutzedit su contràriu pro s’àtera. Custu lu podimus lèghere in Comuni in estinzione, inue agatamus contributos de su sotziòlogu Gianfranco Bottazzi (Universidade de Casteddu), de Giosepe Puggioni (professore in s’Ateneu matessi, istudiosu de gabbale de su problema demogràficu) e de àteros.
Bastat cun sa chistione sarda betada a intro de unu fogarone mannu cramadu questione meridionale. Non esistit una particularidade de sa Sardigna pro su chi tocat s’ispopolamentu. Connoschimus bene su pàrrere de Bottazzi e de àteros: sa Sardigna est Mesudie, puntu e bia! Ma custu betare sa chistione sarda in unu fogarone mannu cramadu chistione meridionale serbit de aberu a disignare progetos ispetzìficos chi nos podent ajuare in sa gherra aberta chi devimus decrarare a s’ispopolamentu? Forsis Bottazzi e àteros, cun totu su rispetu, ant irmentigadu su chi at iscritu Antoni Gramsci in Alcuni temi della questione meridionale e in sos Quaderni del carcere, mescamente in su Quaderno 22, a subra de Americanismo e fordismo, inue si faeddat de mistero di Napoli in raportu a sas tzitades de sos Istados Unidos e de su mundu (comente nos at ammentadu Giorgio Baratta, custu mistero est esaminadu “in su coro” de s’analìgiu de sa chistione americana). Est bastante, indunas, faeddare de Napoli e de su territòriu vesuvianu dae unu puntu de bista demogràficu pro cumprèndere chi est una situatzione cun una densitade de abitantes alta meda, atesu meda dae sa nostra.
E sa Sitzìlia? Massimo Livi Bacci, istòricu, istudiosu de demografia intre sos prus famados, accademico dei Lincei, at iscritu chi non esistit una eccezionalità de sa Sardigna in raportu a su Mesudie. Puru in Sitzìlia – at sustènnidu Livi Bacci – su nùmeru de sos abitantes est destinadu a falare. Ma atintzione, si nois leghimus bene s’istòria demogràfica de sas duas ìnsulas podimus cumprèndere chi in Sardigna b’at semper – o cuasi – unu boidu, in su mentres chi in Sitzìlia agatamus unu prenu. Custu est cunfirmadu mescamente dae sa produtzione istioriogràfica a subra de su Seschentos, unu sèculu de pestilèntzias chi non cundennat sas duas ìnsulas in sa manera matessi. Tzertu, Basilicata e Calabria sunt in perìgulu, ma pro s’Abruzzo sa chistione, dae unu puntu de bista demogràficu, est diferente dae cudda sarda.
Sa netzessidade de programmas ad hoc, contra a s’isboidamentu, a intro de unu New Deal pro sa Sardigna. Sa tesi fundamentale mia (e non solu mia) est custa: pro sa luta a s’isboidamentu de sa Sardigna bi cherent programmas ad hoc, atintzione, chi est pretzisu pònnere a costàgiu, antzis, a intro de unu New Deal (comente at sustènnidu paritzas boltas s’amigu istimadu Boreddu Cubeddu): indunas, unu progetu generale pro sa liberatzione econòmica e sotziale, pro s’autodeterminatzione polìtica e istitutzionale de sa Natzione sarda. Sos puntos craes de custu New Deal podent èssere custos:
A) Torrare a sa Terra. A subra de custu puntu si atopant sos analìgios de susu paba Bergoglio de una ecologia integrale (giustu su chi ant sustènnidu fintzas a como Pitzente Migaleddu e Boreddu matessi) e cuddos de Vandana Shiva (chi est bènnida già duas boltas in Sardigna). Sas pàginas de Frantziscu e de Vandana tenent su mèritu de refudare su prometeismu, s’idea maschilista de s’isfrutamentu sena làcanas de s’omine a subra de sa Natura. Un’ìdea de domìniu chi agatamus puru in culturas antitèticas intre issas (dae su «Crescete, moltiplicatevi e assoggettate la terra» fintzas a su materialismu istòricu e a s’esperièntzia de s’Urss). Imbetzes devimus pensare a reconnòschere sa Terra che Mama e a cunsiderare òmines e fèminas fìgios e parte integrante de sa Natura matessi.
Dae s’ater’ala podimus leare ànimu dae su chi como sutzedit in Sardigna, inue b’at un’irvilupu de sos terrinos cuntivigiados cun agricultura de su tipu matessi (pensamus a S’àtera Sardigna de s’amigu istimadu Ignazio Cirronis). Pro sa prima bolta – a pustis de paritzos annos – creschent sos etaros de terra semenada e laorada, mescamente cun su trigu cramadu de su senadore Cappelli. In antis però devimus ammentare Nazareno Strampelli, unu genetista agràriu de gabbale chi aiat ammesturadu trigu de su Nord, de su Mesudie italianu e de sa Tunisia. In su 1907 su senadore Raffaele Cappelli aiat postu a dispositzione pro sos esperimentos unos cantos sartos de propriedade sua in Foggia. Ma no b’at solu su trigu Cappelli chi est semenadu sena sustàntzias venenosas; tenimus in s’ìnsula bariedades nostras bonas meda: de fatis b’at trigu biancu, trigu arrùbiu, trigu moro, trigu cossu, trigu murru. Tenimus richesas mannas: oe sos giòvanos torrant a creere in custu siddadu chi si podet esportare in su mercadu globale (bìdere sos artìculos, interessantes meda, de Paola Serusi, mescamente cuddu Chicchi biologici, la scommessa dei giovani, in sa “Unione Sarda” de su 29 de abrile de su 2016). Sa crèschida de sos iscritos a s’istòricu istitutu tècnicu agràriu “Nicolò Pellegrini” de Tàtari est una cunfirma de su chi semus narende.
B) Retza autòctona de industrias minores. Semus cumbìnchidos de s’importàntzia istòrica, econòmica, simbòlica de su pastoralismu, de sa filiera de su late e de su casu (bìdere su chi at iscritu Bachis Bandinu), ma bisòngiat puru creare e afortire una retza autòctona de indùstrias minores chi in Sardigna fiat già nàschida intre Otighentos e Noighentos (bìdere sos istùdios de Sandro Ruju chi at documentadu bene meda una rivolutzione industriale de s’ìnsula). Una realidade cantzellada dae sas polìticas in pro de Nino Rovelli. Sos cunsòrtzios podent servire a bìnchere sa debilesa de custas istruturas minores. Tenimus energhias e sabidorias imprendidoriales: pensamus a sa bioedilizia de Daniela Ducato e a sa vetura ad aria compressa produida in Sardigna. E sunt solu duos esempros.
C) Bonìficas. Podent dare traballu a sos chi sunt istados betados a foras de su protzessu produtivu derivadu dae sa industrializzazione selvaggia. Bisòngiat betare sos fundamentos pro arribbare a una riconversione produtiva de tipu ecocompatìbile.
D) Unu sistema bancàriu sardu. A pustis de 130 annos sa Banca popolare di Sassari non esistit prus. Dae unu momentu a s’àteru sa Banca popolare dell’Emilia Romagna si podet mandigare su chi abarrat de su Banco di Sardegna. Sas bancas minores non podent sighire in s’epoca de sa globalisatzione? Ma sos esempros de sa Banca d’Arborea e de sa Banca di Cagliari, a la bìdere bene, mustrant su contràriu.
E) Creare e afortire una retza sarda de cummèrtziu chi non siat dipendente dae cudda de sa distributzione manna.
F) Unu pianu pro sas infrastruturas e pro sos trasportos. Est indispensabile pro arribbare a unu riechilìbriu territoriale. In su tempus coladu s’indipendentista de Biddanoa Monteleone Bastià Pirisi – cun Autoespressi della Sardegna – e su tataresu Sebastiano G. Pani cun veturas Granturismo aiant asseguradu sos collegamentos intre su Cabu de Subra e su Cabu de Suta. Sas veturas de Pirisi, chi biagiaiant de note, teniant su telefonu e su commodu! Dae bennàrgiu-freàrgiu de su 2016 non esistit prus unu collegamentu de autobus intre Tàtari e Casteddu, intre Thàtari e Olbia. Custu est unu progressu?
G) Indipendèntzia energetica. Bisòngiat punnare pro una boltada ecocompatibìle, pro s’autonomia de dogni domo e famìlia cun impiantos indipendentes dae s’Enel e a foras dae sas ispeculatziones mannas de sos gai cramados ecofurbi, cunforma su chi at iscritu Jeremy Rifkin.
H) Artesania, sabidorias antigas, culturas alimentares e materiales de sas biddas ligadas a su tèssile, a s’agricultura, a su pastoriu, a su bestiamene, a arveghes, cabras, caddos (sa Sardigna est una nazione a cavallo, comente at iscritu Giosepe Mannu chi puru fiat teracu de sa domo de Savoia): sunt siendas mannas nostras. Sas Comunas devent fàghere “sistema” pro li donare balore creschente.
I) Luta pro sa limba sarda in limba sarda. Est s’ùltimu puntu ma tzertu non pro importàntzia. Devimus impitare su sardu in sos mass media, in su web, giornales, rivistas, teatru, a intro e a foras de sas iscolas; sa limba nostra, minetada de morte, devet diventare curriculare dae sas iscolas elementares a sas Universidades; est pretzisu chi sa cultura de s’ìnsula e sa gana de cambiamentu pro s’autodeterminatzione siant atraessadas dae su sardu.
Esempros de programmas ad hoc. Bèndere sas domos betzas de sas biddas est istada un’idea de Efìsiu Arbau, su sìndigu de Ollollai. Su assessore Cristianu Erriu e a pustis su Guvernu regionale ant decraradu I like very much, mi piaghet meda, custa idea la cherimus “acumpangiare”. Sunt arribbadas telefonadas fintzas dae sa Russia e àteras Comunas, Nulvi, pro fàghere un’esempru, ant pedidu noas a Ollollai. Però sos istudios e àteras esperièntzias nos imparant chi custa idea podet, devet èssere guvernada, posta a intro de programmas ad hoc, contra a s’ispopolamentu, chi, in su tempus matessi, devent fàghere parte de unu progetu generale. S’esecutivu de sa Regione sighit a firmare protocollos cun monopòlios e gigantes de s’economia e de sa finàntzia mundiale – Qatar, sos tzinesos de Hauwei, Amazon, Eni – chi sunt sos primos a non mustrare rispetu pro s’impignu chi ant leadu. Sos guvernantes de sa Regione non ant cumpresu galu chi sa vocatzione de custa terra non podet èssere pro sos monopòlios chi nos isfrutant e nos istratzant, ma pro impresas e istruturas minores in s’agricultura, in s’industria e in su turismu (bìdere G. Sapelli, Elogio della piccola impresa).
Un’àteru puntu est custu. Su Prèmiu Nobel pro sa paghe Muhammad Yunus at sustènnidu sa netzessidade de su microcrèditu a sas fèminas pòveras, arrejonende a subra de sa capatzidade issoro de cuntivigiare, di prendersi cura, non solu de sas famìlias, de sos fìgios e de sas domos, ma de dogni cosa. Yunus at bìnchidu su Nobel pro mèdiu de sas proas chi sas fèminas chi ant retzidu su crèditu tenent sa possibilidade de torrare su dinare àpidu in prèstamu. Bidimus tando comente su microcrèditu de Yunus si podet adecuare a sa Sardigna, cun dinare, cun prèstramos cuntzessos a fèminas sardas e immigradas, a cooperativas, a impresas minores e minoreddas issoro. Si podent fraigare e ammanigiare progetos pilotas, chi potant diventare esempros, modellos, iscrìere cuntratos pretzisos cun fèminas sardas e istràngias mescamente pro sas Comunas minetadas de iscumpàrrere, acordos chi cumprèndant sa possibilidade, pro sas fèminas extracomunitàrias, de recuire in su continente issoro e custu pro su printzìpiu, in su cale amus crètidu – e sighimus a crèere – de sa liberatzione de sos pòpulos de su Terzo Mondo (cunforma su chi at semper sustènnidu Antoni Simon Mossa). Comente chi siat, lu amus nadu paritzas boltas, sunt programmas chi devent èssere guvernados. A pustis bisòngiat bìdere bene, pro su chi pertocat a su microcrèditu in Sardigna, su ruolu chi podent àere Confidi e Sardafidi chi ant firmadu un’acordu cun Montepaschi Siena.
Programmas, progetu generale e utopia: una capitale noa pro sa Sardigna. Pro su riechilìbriu territoriale bi cheret impignu pro agatare unu puntu nou de gravitatzione in s’ìnsula nostra. Dae s’ala de sa utopia positiva, ligada semper a unu New Deal, bisòngiat fàghere oe, torra, un’analìgiu sèriu de sa proposta de una capitale noa pro sa Sardigna, proposta chi est nàschida a intro de sa cultura sardista e a pustis fiat istada fata puru in su 1979 dae Pasquinu Porcu, dirigente de su sindicadu Cisl e sìndicu de Mores. Totu custu lu agatamus in su libru L’ora dei sardi, cuntivigiadu dae Cubeddu. Tzertu, su modellu de Brasilia de su presidente Juscelino Kubitschek e de s’architetu Oscar Niemeyer non podet èssere aplicadu a s’ìnsula ma, comente chi siat, nos podet dare cunsìgios pretziosos. A s’urtimera, bisòngiat lèghere bene sa crìtica a sa “riforma” de su assessore Cristianu Erriu fata dae su architetu Giuanne Maccioco chi at faeddadu de città ambientale contra a su cuntzetu de tzitade metropolitana (bìdere sos artìculos de Maccioco in “La Nuova Sardegna”).
Pro l’agabbare: unu cuncursu, unu prèmiu, pro dare carchi isperàntzia a sos giovanos. Podimus a s’agabbu pensare a unu cuncursu de ideas, a unu prèmiu, una buscia de istùdiu – promòvidos dae sa Fondatzione Sardinia e dae àteros sòtzios – pro laureandos e dotorandos, in istòria, economia, sotziologia, antropologia, a subra de sas causas de s’ispopolamentu, a subra de totu chi si podet fàghere pro su riechilìbriu territoriale. Mancari pro su Dipartimentu de Ingegneria in s’Universidade de Casteddu e pro cuddu de Architetura in Tàtari si podet pònnere in craru chi ant a fàghere un’esàminu de su tema de una capitale noa pro sa Sardigna. Diant pòdere partitzipare a custu prèmiu istudiosos a intro e a foras de sas Universidades fintzas a sos 35 annos de edade. In dogni manera oe, in tempos de crisi econòmica e sotziale, dare unu prèmiu in dinare a unu giòvanu podet èssere mègius de unu corfu in cara, a sos ogros, pro non faeddare de sa parte bàscia de s’ischina.
Article printed from Fondazione Sardinia: http://www.fondazionesardinia.eu/ita
URL to article: http://www.fondazionesardinia.eu/ita/?p=11979
Click here to print.
Copyright © 2013 Fondazione Sardinia. All rights reserved.